Mega Yayıncılık Coğrafya 10 Sayfa 29-30 Bölüm Değerlendirme Çalışmalarının Cevapları

1. Başkalaşım kayaçların oluşumunda etkili olan faktörler nelerdir?

Püskürük ve tortul kayaçların yüksek sıcaklık ve basınç altında metamorfizmaya uğramasıyla oluşur. Bu nedenle başkalaşım kayaçların oluşmasında etkili olan faktörler yüksek sıcaklık ve basınçtır.

2. Kayaçların oluşumları ile yer şekillerinin özellikleri arasındaki ilişkiyi örnekler vererek açıklayınız.

Yeryüzündeki kayaçlar, dış kuvvetler ve yer kabuğu hareketlerinin etkisiyle sürekli aşınıp biçimlenir.
Genel olarak aşınmaya karşı dayanıklı kayaçlar, çevresine göre yüksek ve belirgin yer şekillerini
oluşturur. Kolay aşınan ve parçalanan kayaçlar ise alçak ve belirgin olmayan yer şekillerini meydana getirir.

Örneğin; kurak ve yarı kurak bölgelerdeki tortul kayaçlardan oluşan yamaçların sel suları tarafından kolaylıkla aşındırılmasıyla kırgıbayır denilen yer şekilleri meydana gelir. Yine kalker, jips, dolomit gibi eriyebilen kayaçların yaygın olduğu yerlerde ise kartik şekiller (lapya, obruk, dolin vb.) yaygın olarak görülür. Dış püskürük kayaç olan tüfün yaygın olduğu yerlerde ise peribacaları yaygın olarak görülür.

Aşağıdaki cümlelerin noktalı yerlerini uygun ifadelerle tamamlayınız.

1. Yer kabuğu kayaç adı verilen katı malzemelerden oluşur.
1. Kayaçlar, bir ya da birkaç mineral içerir.
2. Magmanın, yerin derinliklerinde soğumasıyla oluşan kayaçlara iç püskürük kayaçlar denir.
4. Yer kabuğunu oluşturan kayaçlar magma kökenlidir.
5. Fiziksel tortul kayaçlar dış kuvvetler tarafından aşındırılan materyallerin çukur alanlarda birikmesi sonucu oluşur.

Aşağıdaki ifadelerin doğru olanlarına “D”, yanlış olanlarına “Y” harfi yazınız.

1. ( Y ) Tüm kayaçlar canlı kalıntılarından oluşmuştur.
2. ( Y ) Yer şekillerinin oluşumunu belirleyen temel faktör kayaçlardır.
3. ( D ) Tortul kayaçlar genellikle tabakalı bir yapı gösterir.
4. ( Y ) Peri bacaları genellikle tortulanma alanlarında görülür.
5. ( Y ) Taş kömürü, başkalaşım (metamorfik) kayaçlardandır.
6. ( D ) Ülkemiz açısından kayaçlar önemli bir ekonomik değerdir.

Aşağıdaki soruların doğru seçeneğini işaretleyiniz.

1.   I. Kireçtaşı
     II. Bazalt
    III. Elmas
    IV. Gnays
     V. Andezit

Yukarıda verilen kayaçlardan hangilerinin oluşumu mermerle benzerlik gösterir?

A) I ve II      B) III ve IV   C) II, III ve IV         D) III, IV ve V          E) IV ve V

2. İç püskürük kayaçların oluşumu hangi seçenekte daha doğru ifade edilmiştir?

A) Yer kabuğu içindeki tabakalar arasına sokulan magmanın yavaş bir şekilde soğuması sonucu oluşmuştur.
B) Ufalanmış kayaçların, göl tabanlarında doğal bir çimentoyla yeniden taşlaşması sonucu meydana gelmiştir.
C) Kaynak sularındaki kimyasal maddelerin çökelmesi sonucu oluşmuştur.
D) Volkanlardan çıkan tüflerin rüzgâr etkisiyle geniş alanlara yayılmasıyla oluşmuştur.
E) Yerin derinliklerindeki kayaçların magma tarafından eritilmesiyle oluşmuştur.

3. Değişik özeliklere sahip, bütün ya da ufalanmış durumda bulunan taşlar, insanlığın eski çağlardan beri çok kullandığı malzemelerden biridir. Büyük saraylar, tapınaklar, kaleler bu taşlardan yapılmıştır. Kesici ve delici alet yapımında da bu taşlardan yararlanılmıştır.

Buna göre aşağıdaki taşlardan hangisi, sözü edilen alanlarda kullanılan ana malzemelerden biri olmamıştır?

A) Granit        B) Andezit       C) Sleks   D) Mermer   E) Kil 

4. Yer kabuğunun ana malzemesini oluşturan taşlar birbirinden farklı özelliklere sahiptir. Bu özelliklerine bağlı olarak çeşitli yeryüzü şekilleri ortaya çıkar.

Aşağıdaki yeryüzü şekillerinden hangisi, taşların özelliğine bağlı olarak ortaya çıkmamıştır?

A) Traverten        B) Peri bacaları      C) Mağara               D) Tor topoğrafyası        E) Peneplen

5.      I. Yer yüzeyine çıkan magmanın hızlı bir şekilde katılaşmasıyla oluşmuştur.
                  II. Andezit ve bazalt, en yaygın örnekleridir.
                 III. Türkiye’de özellikle Orta ve Doğu Anadolu'da geniş alanlara yayılmıştır.

Yukarıda sözü edilen kayaç türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) İç püskürük      B) Başkalaşım     C) Kimyasal tortul            D) Dış püskürük   E) Organik tortul

6. Traverten oluşumunun yaygın olduğu bir yörede aşağıdaki kayaçlardan hangisinin varlığından kesin olarak söz edilebilir?

A) Taş kömürü          B) Tüf   C) Kalker      D)   Granit   E) Obsidyen

7. Püskürük taşlar, kendi arasında iç ve dış püskürük olmak üzere ikiye ayrılır.

Aşağıdakilerden hangisi, püskürük taşların ayrımında en önemli faktör olmuştur?

A) Taşı oluşturan mineraller   
B) Taşların sertlik dereceleri
C) Taşı oluşturan maddenin kaynağı   
D) Soğumanın gerçekleştiği ortam
E) Taşların kimyasal özellikleri

8. Organik tortul kayaçlar bitki ve hayvan kalıntılarının birikmesiyle oluşur.

Buna göre aşağıdaki kayaçlardan hangisi organik tortul kayaç değildir?

A)   Linyit   B) Mermer   C) Taş kömürü     D)   Mercan kaya   E) Tebeşir

9. İlk oluşumları bakımından taşların hepsi magmanın soğumasıyla ortaya çıkmıştır. Ancak zaman içinde iç ve dış kuvvetlerin etkisiyle yeniden şekillenmiş, oluşum bakımından farklı başlıklar altında incelenmeye başlanmıştır.

Buna göre aşağıdaki olaylardan hangisi, yer kabuğunun ana malzemesi olan taşların oluşumunu sağlayacak faktörlerden biri değildir?

A) İçinde kimyasal eriyikler bulunan suların buharlaşması
B) Yer yüzeyinde oluşan kırıntı malzemelerin çukur alanlarda birikmesi
C) Eğimli arazilerde heyelanların yaşanması
D) Yer kabuğunun derinliklerinde yer alan malzemenin yüksek sıcaklık ve basınç altında kalması
E) Volkanik faaliyetlerin olması

Kaynak: http://www.cografyaegitimi.biz/mega-yayincilik-cografya-10-sayfa-2930-bolum-degerlendirme-calismalarinin-cevaplari-t9860.0.html